Czy Azja to miejsce dla kobiet?
Sytuacja kobiet w Azji jest złożonym zagadnieniem, które wynika z różnorodności kulturowej, religijnej, społecznej i ekonomicznej regionu. Azja, obejmująca ponad 50 krajów i będąca domem dla ponad 4,7 miliarda ludzi (dane Banku Światowego, 2022), charakteryzuje się znacznymi różnicami w poziomie równouprawnienia płci i dostępności praw kobiet w poszczególnych państwach.
Według danych z 2024 roku, populacja kobiet w Azji wynosiła około 2,318 miliarda. Oznacza to, że na 1 000 kobiet przypadało średnio 1 045 mężczyzn.
W niektórych krajach Azji, takich jak Chiny i Indie, występuje znaczna dysproporcja płci na niekorzyść kobiet. W Chinach na 100 dziewczynek rodzi się około 119 chłopców, co prowadzi do nadwyżki mężczyzn w populacji.
Edukacja i alfabetyzacja
Dostęp kobiet do edukacji w Azji różni się znacząco w zależności od kraju. Według raportu UNESCO z 2021 roku, średni wskaźnik alfabetyzacji kobiet w Azji wynosił 79%, podczas gdy w niektórych krajach, takich jak Afganistan, był on znacznie niższy (ok. 29%). W bardziej rozwiniętych gospodarczo państwach regionu, takich jak Japonia czy Korea Południowa, wskaźnik alfabetyzacji kobiet wynosił ponad 99%. Mimo postępów w dostępie do edukacji w wielu krajach Azji, dziewczęta nadal napotykają na przeszkody, takie jak małżeństwa dziecięce, ubóstwo i normy kulturowe ograniczające ich możliwości edukacyjne.
Rynek pracy
Kobiety w Azji stanowią istotną część siły roboczej, jednak wciąż są one niedostatecznie reprezentowane w sektorach państwowych i stanowiskach kierowniczych. Według Międzynarodowej Organizacji Pracy w 2022 roku, wskaźnik zatrudnienia kobiet w Azji wynosił średnio 47,2%, podczas gdy w przypadku mężczyzn wynosił 73,8%. Różnice te są szczególnie widoczne w Azji Południowej, gdzie kobiety napotykają na ograniczenia związane z normami społecznymi, brakami w infrastrukturze opieki nad dziećmi i dyskryminacją na rynku pracy.
Zdrowie reprodukcyjne i prawa kobiet
Dostęp kobiet do opieki zdrowotnej, zwłaszcza w zakresie zdrowia reprodukcyjnego, pozostaje istotnym wyzwaniem w wielu częściach Azji. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), wskaźnik śmiertelności matek w Azji Południowej w 2020 roku wynosił 163 na 100 000 żywych urodzeń, co stanowi jeden z najwyższych wskaźników na świecie. Jednocześnie kraje takie jak Japonia czy Singapur osiągnęły bardzo niski poziom śmiertelności matek, poniżej 10 na 100 000 żywych urodzeń. Ograniczony dostęp do antykoncepcji oraz edukacji seksualnej przyczynia się do wysokiego odsetka ciąż wśród nastolatek, zwłaszcza w krajach takich jak Bangladesz czy Nepal.
Przemoc wobec kobiet
Przemoc wobec kobiet, zarówno w przestrzeni domowej, jak i publicznej, pozostaje poważnym problemem społecznym w wielu krajach Azji. Według raportu UN Women z 2021 roku, około 37% kobiet w Azji Południowej doświadcza przemocy fizycznej lub seksualnej w ciągu swojego życia. W krajach takich jak Indie czy Pakistan występuje również problem przestępstw związanych z tzw. “honorem”, a także wymuszeń małżeństw i zabójstw w rodzinie. Choć w wielu państwach regionu wprowadzono przepisy mające na celu ochronę kobiet przed przemocą, ich egzekwowanie pozostaje wyzwaniem.
Polityka i uczestnictwo w życiu publicznym
Udział kobiet w polityce w Azji stopniowo rośnie, jednak wciąż pozostaje stosunkowo niski. Według danych Inter-Parliamentary Union z 2022 roku, kobiety stanowiły średnio 20,6% członków parlamentów w Azji, co jest wynikiem poniżej średniej światowej wynoszącej 26,1%. Kobiety są często wykluczane z procesów decyzyjnych z uwagi na patriarchalne normy społeczne.
Azja umieszcza kobiety w tradycji
Tradycyjna rola kobiet w Azji jest głęboko zakorzeniona w wartościach kulturowych, religijnych i historycznych, które przez wieki kształtowały struktury społeczne regionu. Azja, jako kontynent o ogromnej różnorodności etnicznej i kulturowej, prezentuje zarówno wspólne, jak i odrębne cechy tradycyjnego postrzegania ról płciowych. Kobiety, szczególnie w społeczeństwach o patriarchalnej strukturze, często były postrzegane jako strażniczki domowego ogniska, podporządkowane mężczyznom w sferze rodzinnej i publicznej.
System patriarchalny
W wielu kulturach Azji, takich jak te dominujące w Chinach, Indiach czy Japonii, społeczności były historycznie oparte na systemach patriarchalnych. Oznacza to, że władza i przywileje koncentrowały się w rękach mężczyzn, podczas gdy kobiety były odpowiedzialne za obowiązki domowe i wychowanie dzieci. Wpływ konfucjanizmu w Chinach oraz w Korei podkreślał wartość podporządkowania kobiet mężczyznom oraz hierarchię w rodzinie. Według nauk Konfucjusza, „kobieta powinna podlegać ojcu przed małżeństwem, mężowi w trakcie małżeństwa, a synowi po śmierci męża” – zasada ta była określana jako „trzy posłuszeństwa”.
Religia
Religie dominujące w Azji, takie jak hinduizm, islam, buddyzm i konfucjanizm, miały znaczący wpływ na definiowanie ról płciowych. W hinduizmie kobieta była tradycyjnie postrzegana jako “strażniczka dharmy” – odpowiedzialna za utrzymanie harmonii w rodzinie, ale jednocześnie często podporządkowana mężowi. W islamie kobiety miały przypisaną szczególną rolę w sferze domowej, zgodnie z interpretacjami Koranu, co w niektórych regionach Azji prowadziło do ograniczenia ich udziału w życiu publicznym. Buddyzm, choć w niektórych kontekstach promował równość, w praktyce w wielu społeczeństwach azjatyckich nie przełożył się na równouprawnienie kobiet w strukturach społecznych.
Prawa zwyczajowe potwierdzające tradycyjne role kobiet
- Indie i system kastowy
W Indiach tradycyjny system kastowy (varnas) miał ogromny wpływ na życie kobiet. Kobiety, zwłaszcza w wyższych kastach, były często izolowane w ramach praktyki „purda” (zasłaniania i separacji). Badania Narodowej Komisji ds. Kobiet w Indiach (2018) wskazują, że w wielu wiejskich społecznościach kobiety do dziś są wyłączone z podejmowania decyzji dotyczących rodziny i wspólnoty.
- Chiny i polityka synowskiej pobożności
Tradycyjna rola kobiet w Chinach była kształtowana przez konfucjańską ideę xiaodao (synowskiej pobożności). Kobiety były postrzegane jako „spoiwo rodziny” – odpowiedzialne za wychowanie dzieci i opiekę nad starszymi. Raport Światowego Forum Ekonomicznego z 2022 roku pokazuje, że w Chinach kobiety nadal stanowią mniej niż 25% na stanowiskach kierowniczych, co odzwierciedla tradycyjne ograniczenia w ich dostępie do ról przywódczych.
- Japonia i model „ryosaikenbo”
W Japonii tradycyjna rola kobiet jako „dobrych żon i mądrych matek” (ryosaikenbo) była promowana od epoki Meiji (1868–1912). Badania OECD (2021) wykazują, że pomimo postępów w edukacji i zatrudnieniu, kobiety w Japonii nadal wykonują 85% prac domowych, co świadczy o utrzymywaniu się tradycyjnych podziałów ról płciowych.
Współczesne kobiety – Azja się zmienia
Sytuacja kobiet w Azji ulegała stopniowym, choć zróżnicowanym zmianom na przestrzeni ostatnich dekad. Ruchy społeczne, rozwój gospodarczy, globalizacja i interwencje polityczne przyczyniły się do poprawy praw i pozycji kobiet w wielu krajach Azji.
Choć kobiety w Azji wciąż stanowią mniejszość w polityce, ich udział wzrasta. W 2022 roku kobiety stanowiły średnio 20,6% członków parlamentów w Azji, co jest wzrostem w porównaniu z około 12% w latach 90.
Znane kobiety w polityce Azji
Kobiety w polityce azjatyckiej odegrały istotną rolę w kształtowaniu życia politycznego w regionie, mimo że w wielu krajach kontynentu przez wieki dominowały patriarchalne struktury władzy.
Indira Gandhi (1917–1984) – Indie
Indira Gandhi była pierwszą kobietą pełniącą funkcję premiera Indii (1966–1977, 1980–1984) i jedną z najbardziej wpływowych liderów politycznych XX wieku. Jej polityka, określana mianem “autorytarnego stylu przywództwa”, obejmowała znaczące reformy gospodarcze, takie jak nacjonalizacja banków, oraz ogłoszenie stanu wyjątkowego w latach 1975–1977. Gandhi była kluczową postacią podczas wojny indyjsko-pakistańskiej w 1971 roku, co doprowadziło do powstania niepodległego Bangladeszu. Mimo kontrowersji wokół jej polityki, Indira Gandhi pozostaje ikoną indyjskiej polityki. Zginęła w zamachu w 1984 roku.
Aung San Suu Kyi (ur. 1945) – Mjanma (Birma)
Aung San Suu Kyi, laureatka Pokojowej Nagrody Nobla z 1991 roku, była symbolem walki o demokrację w Mjanmie (Birmie). Jako liderka Narodowej Ligi na rzecz Demokracji (NLD), przez dekady zmagała się z represjami wojskowej junty. W 2015 roku, po wieloletnim areszcie domowym, NLD wygrała wybory parlamentarne, a Suu Kyi objęła funkcję doradcy państwowego (de facto szefa rządu).
Benazir Bhutto (1953–2007) – Pakistan
Benazir Bhutto była pierwszą kobietą na świecie, która została wybrana na premiera państwa muzułmańskiego. Dwukrotnie pełniła tę funkcję w Pakistanie (1988–1990, 1993–1996). Jako liderka Pakistańskiej Partii Ludowej (PPP), Bhutto dążyła do modernizacji kraju i poprawy sytuacji kobiet. Zginęła w zamachu bombowym w 2007 roku.
Tsai Ing-wen (ur. 1956) – Tajwan
Tsai Ing-wen jest pierwszą kobietą wybraną na prezydenta Tajwanu (od 2016 roku). Jako przewodnicząca Demokratycznej Partii Postępowej (DPP) Tsai jest znana z promowania polityki niezależności Tajwanu od Chin oraz postępowych reform społecznych, takich jak legalizacja małżeństw jednopłciowych w 2019 roku – pierwsze takie prawo w Azji. Jej prezydentura cieszy się wysokim poparciem społecznym, szczególnie w obliczu napięć z Chinami.
Yingluck Shinawatra (ur. 1967) – Tajlandia
Yingluck Shinawatra była pierwszą kobietą premierem Tajlandii (2011–2014). Była postrzegana jako liderka postępowa, dążąca do reform społecznych i politycznych. Jej rządy zakończyły się jednak w wyniku przewrotu wojskowego w 2014 roku.
Malala Yousafzai – Pakistan
Malala Yousafzai otrzymała Pokojową Nagrodę Nobla w wieku 17 lat, co czyni ją najmłodszą laureatką w historii. Nagrodzono ją za walkę o prawo dziewcząt do edukacji w Pakistanie, szczególnie w regionach kontrolowanych przez talibów, gdzie edukacja dziewcząt była zabroniona. Malala przeżyła zamach na swoje życie w 2012 roku, a jej historia i działalność zainspirowały globalny ruch na rzecz edukacji kobiet.
Wpływowe kobiety pochodzenia azjatyckiego
Brak edukacji i perspektyw dla kobiet były jednym z czynników emigracji z Azji. To w domach tych osób, którzy korzenie zostały w Azjo urodziły się wpływowe kobiety. Kobiety te odegrały istotną rolę w różnych dziedzinach życia – polityce, kulturze, nauce i aktywizmie. Dzięki swoim osiągnięciom i działalności zmieniły światowy dyskurs i zainspirowały kolejne pokolenia.
Kamala Harris (Indie/Jamajka/USA)
Kamala Harris, córka imigrantów z Indii i Jamajki, jest pierwszą kobietą, pierwszą osobą pochodzenia południowoazjatyckiego oraz pierwszą czarnoskórą wiceprezydentką Stanów Zjednoczonych. Jej sukces symbolizuje postęp w reprezentacji mniejszości etnicznych w polityce USA.
Yoko Ono (Japonia)
Yoko Ono (ur. 18 lutego 1933 w Tokio, Japonia) to japońsko-amerykańska artystka konceptualna, piosenkarka, autorka tekstów i aktywistka na rzecz pokoju. Jest najbardziej znana z działalności w dziedzinie sztuki awangardowej oraz ze związku z Johnem Lennonem, członkiem legendarnego zespołu The Beatles. Yoko Ono jest uznawana za jedną z najbardziej kontrowersyjnych, a zarazem wpływowych postaci w świecie sztuki i kultury popularn
Priyanka Chopra Jonas (Indie)
Priyanka Chopra jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych aktorek Bollywood, która odniosła sukces również w Hollywood. Jest ambasadorką UNICEF-u i aktywnie działa na rzecz praw kobiet oraz dostępu do edukacji.
Vera Wang (Chiny/USA)
Vera Wang, amerykańska projektantka chińskiego pochodzenia, zrewolucjonizowała przemysł ślubny swoimi unikalnymi projektami sukni ślubnych. Jej marka jest symbolem luksusu i elegancji na całym świecie.
Naomi Osaka (Japonia/Haiti)
Naomi Osaka jest japońsko-haitańską tenisistką, która zdobyła cztery tytuły wielkoszlemowe. Jest także aktywistką na rzecz sprawiedliwości społecznej, głośno opowiadającą się za równouprawnieniem i przeciwdziałaniem rasizmowi.
Margaret Chan (Hongkong)
Margaret Chan była dyrektorką generalną Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w latach 2006–2017. Odegrała kluczową rolę w globalnych działaniach na rzecz zwalczania pandemii, w tym grypy H1N1.
Rupi Kaur (Indie/Kanada)
Rupi Kaur, poetka i artystka pochodzenia indyjskiego, jest jedną z najbardziej wpływowych współczesnych pisarek. Jej książki, takie jak Mleko i miód, zdobyły ogromną popularność, szczególnie wśród młodych kobiet.
Wspólnym mianownikiem wpływowych kobiet pochodzenia azjatyckiego jest ich zdolność do przełamywania barier społecznych, kulturowych i zawodowych. Ich działania – zarówno w polityce, kulturze, nauce, jak i aktywizmie – miały i mają ogromny wpływ na globalny dyskurs, przyczyniając się do bardziej inkluzywnego i sprawiedliwego świata.
Skład pomysł na wpis. Azja fascynuje mnie od zawsze. Dzięki niej powstały kosmetyki Orientana. Będąc w Azji na przestrzeni 20 lat obserwowałam jak zmienia się rola kobiety, a przede wszystkim zauważyłam jak zmieniło się podejścia do mnie.
