Współczesna kosmetologia coraz częściej czerpie z dorobku medycyny naturalnej i fitoterapii. Jednym z bardziej obiecujących kierunków badań są adaptogeny – substancje pochodzenia roślinnego, które wspomagają organizm w przystosowywaniu się do działania czynników stresogennych. W kontekście pielęgnacji skóry adaptogeny zyskały na znaczeniu jako składniki redukujące skutki stresu oksydacyjnego i zapalnego, przeciwdziałające przedwczesnemu starzeniu się oraz wspierające naturalną barierę ochronną naskórka.

Czym są adaptogeny?

Adaptogeny to substancje aktywne wyodrębnione z roślin, które wykazują zdolność do modulowania odpowiedzi organizmu na stres oraz przywracania homeostazy. Termin ten po raz pierwszy został użyty przez N. V. Lazareva w latach 40. XX wieku. Zgodnie z definicją WHO, adaptogen powinien spełniać trzy kryteria: wykazywać niespecyficzne działanie normalizujące, nie być toksycznym oraz wzmacniać odporność na stres fizyczny, chemiczny i biologiczny (Panossian & Wikman, 2010).

Nazwa adaptogen pochodzi od łacińskiego słowa adaptare, czyli „przystosowywać” oraz greckiego przyrostka -gen, oznaczającego „powodujący” lub „wywołujący”. Termin ten został wprowadzony w połowie XX wieku przez radzieckiego toksykologa i farmakologa Nikołaja Lazarewa.

W 1947 roku Lazarew zaproponował pojęcie „adaptogen” dla określenia substancji, które zwiększają nieswoistą odporność organizmu na stres i pomagają przywrócić homeostazę, niezależnie od rodzaju czynników stresogennych (fizycznych, chemicznych czy biologicznych). Później jego badania były kontynuowane przez jego uczniów, zwłaszcza Israela Brekhmana i Ilję Dardymowa, którzy sprecyzowali kryteria adaptogenów.

Najpopularniejsze adaptogeny stosowane w kosmetyce

Ashwagandha (Withania somnifera) to roślina wykorzystywana od wieków w medycynie ajurwedyjskiej. Zawiera withanolidy, alkaloidy oraz flawonoidy, które wykazują silne działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne i immunomodulujące. W badaniach in vitro wykazano, że ekstrakty z ashwagandhy poprawiają proliferację fibroblastów oraz przyspieszają regenerację uszkodzonego naskórka (Mishra et al., 2000).

Różeniec górski (Rhodiola rosea), pochodzący z zimnych regionów Europy i Azji, zawiera rozawinę i salidrozyd, które stabilizują poziom kortyzolu i chronią komórki przed stresem oksydacyjnym. W kontekście dermatologicznym wykazuje zdolność do poprawy metabolizmu komórkowego i ochrony przed promieniowaniem UV, co potwierdziło badanie przeprowadzone przez De Sanctis et al. (2012).

Reishi (Ganoderma lucidum) to grzyb o długiej tradycji stosowania w medycynie chińskiej. Bogaty w polisacharydy, triterpenoidy i peptydy, Reishi wykazuje działanie przeciwzapalne, immunostymulujące oraz przeciwutleniające. W pielęgnacji skóry wspomaga gojenie, redukuje zaczerwienienia oraz chroni przed czynnikami zewnętrznymi (Wachtel-Galor et al., 2011).

Tulsi (Ocimum sanctum), znana również jako Święta bazylia, charakteryzuje się zawartością eugenolu, kwasu ursolowego oraz antocyjanin. Ma udowodnione właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze oraz przeciwzapalne. Ekstrakty z tulsi zmniejszają wydzielanie sebum, wspomagają leczenie zmian trądzikowych oraz chronią komórki skóry przed stresem oksydacyjnym (Mondal et al., 2009).

Żeń-szeń (Panax ginseng) zawiera ginsenozydy, które poprawiają mikrokrążenie, wspierają procesy odnowy komórkowej oraz stymulują syntezę kolagenu. Badania wykazały, że żeń-szeń może przeciwdziałać przebarwieniom oraz zwiększać elastyczność skóry, czynąc ją bardziej napiętą i promienną (Shin et al., 2017).

Gotu Kola (wąkrota azjatycka)

Gotu kola (Centella asiatica) to adaptogenna roślina o wielokierunkowym działaniu biologicznym, ceniona zarówno w medycynie tradycyjnej, jak i nowoczesnej kosmetologii. W kontekście pielęgnacji włosów, jej działanie wynika głównie z obecności triterpenów (takich jak azjatykozyd, madekasozyd) oraz flawonoidów.

Gotu kola poprawia mikrokrążenie w skórze głowy, co ułatwia dotlenienie i odżywienie mieszków włosowych. Dzięki temu wspomaga aktywację fazy anagenu (wzrostu włosa), co może przyczyniać się do zahamowania nadmiernego wypadania włosów i pobudzenia ich wzrostu.

Ekstrakt z Centella asiatica wykazuje właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne, co sprzyja redukcji podrażnień skóry głowy oraz wspomaga regenerację naskórka, szczególnie przy stanach zapalnych lub łupieżu.

Skóra a stres – tu potrzeba adaptogenów

Skóra, jako narząd kontaktujący się bezpośrednio ze środowiskiem zewnętrznym, jest szczególnie narażona na skutki stresu. Zarówno stres fizyczny, jak i psychiczny, prowadzi do nadprodukcji kortyzolu, który zaburza funkcjonowanie bariery naskórkowej oraz nasila procesy zapalne. Przewlekły stres oksydacyjny skutkuje akumulacją wolnych rodników, co prowadzi do uszkodzeń struktur komórkowych, w tym błon lipidowych, białek oraz DNA, przyczyniając się do przedwczesnego starzenia się skóry (Pillai et al., 2005).

Stres oksydacyjny odgrywa kluczową rolę w procesach starzenia się skóry oraz w rozwoju wielu schorzeń dermatologicznych. Powstaje on wtedy, gdy równowaga między produkcją reaktywnych form tlenu (ROS – reactive oxygen species) a zdolnością organizmu do ich neutralizacji przez systemy antyoksydacyjne zostaje zaburzona.

Stres oksydacyjny prowadzi do nadmiernej produkcji reaktywnych form tlenu (ROS), które uszkadzają podstawowe struktury komórkowe, takie jak błony lipidowe, białka oraz DNA. W skórze skutkuje to degradacją kolagenu i elastyny – głównych białek odpowiedzialnych za jędrność, sprężystość i młody wygląd skóry. Z czasem prowadzi to do utraty elastyczności, powstawania zmarszczek i wiotkości skóry. Proces ten jest jednym z głównych mechanizmów starzenia się skóry, zarówno endogennego (wewnętrznego), jak i egzogennego, związanego np. z ekspozycją na promieniowanie UV.

Reaktywne formy tlenu uszkadzają także lipidy naskórkowe, które są kluczowe dla utrzymania szczelnej i funkcjonalnej bariery skórnej. Ich degradacja skutkuje zwiększoną przeznaskórkową utratą wody (TEWL), co prowadzi do przesuszenia skóry, podatności na podrażnienia oraz wzmożonej reaktywności na czynniki zewnętrzne. Skóra staje się bardziej wrażliwa, mniej odporna na działanie alergenów, patogenów czy drażniących składników kosmetycznych.

Stres oksydacyjny odgrywa ważną rolę w aktywacji odpowiedzi zapalnej w skórze. ROS aktywują czynniki transkrypcyjne, takie jak NF-κB, co prowadzi do zwiększonej produkcji cytokin prozapalnych (np. IL-1, IL-6, TNF-α). Taki przewlekły stan zapalny może przyczyniać się do rozwoju chorób dermatologicznych, takich jak trądzik, atopowe zapalenie skóry, łuszczyca czy trądzik różowaty. Co więcej, stan zapalny dodatkowo nasila stres oksydacyjny, tworząc błędne koło prowadzące do dalszych uszkodzeń.

Reaktywne formy tlenu wpływają również na funkcjonowanie melanocytów – komórek odpowiedzialnych za produkcję melaniny. Nadmierna aktywność melanogenezy, indukowana stresem oksydacyjnym, może prowadzić do powstawania przebarwień, takich jak plamy posłoneczne czy melasma. Z kolei uszkodzenie melanocytów może skutkować hipopigmentacją, a w skrajnych przypadkach prowadzić do chorób takich jak bielactwo.

Stres oksydacyjny negatywnie wpływa na proliferację i różnicowanie komórek skóry, co przekłada się na spowolnioną odnowę naskórka i zaburzone procesy gojenia ran. Osłabione komórki mają mniejszą zdolność do naprawy uszkodzeń, co może prowadzić do przewlekłych stanów zapalnych, infekcji oraz trwałych zmian strukturalnych w skórze.

Działanie adaptogenów na skórę

Chociaż tradycyjnie adaptogeny stosowane były głównie w kontekście poprawy odporności, wydolności fizycznej i psychicznej, coraz więcej badań wskazuje na ich istotne działanie w pielęgnacji skóry – zarówno w wymiarze ochronnym, jak i regenerującym.

Adaptogeny wykazują wielokierunkowe działanie ochronne wobec komórek skóry. Przede wszystkim zmniejszają produkcję cytokin prozapalnych, takich jak IL-6 i TNF-α, oraz regulują aktywność osi HPA (hypothalamic-pituitary-adrenal axis), co przekłada się na poprawę stanu zapalnego i funkcji bariery skórnej (Panossian et al., 2010).

Ponadto, bogactwo antyoksydantów zawartych w adaptogenach pozwala na skuteczne zwalczanie wolnych rodników i ochronę komórek przed stresem oksydacyjnym. Badania wykazują, że adaptogeny stymulują ekspresję kolagenu typu I i III, co prowadzi do poprawy elastyczności i jędrności skóry (Lee et al., 2019).

Jednym z kluczowych mechanizmów działania adaptogenów w obrębie skóry jest ich zdolność do neutralizacji wolnych rodników. Związki te, takie jak polisacharydy, fenole czy saponiny, wykazują silne właściwości przeciwutleniające. Dzięki temu chronią komórki skóry przed stresem oksydacyjnym wywoływanym przez promieniowanie UV, zanieczyszczenia środowiska i inne czynniki stresogenne. Adaptogeny takie jak żeń-szeń właściwy (Panax ginseng), ashwagandha (Withania somnifera) czy różeniec górski (Rhodiola rosea) wykazują zdolność do zmniejszania peroksydacji lipidów i stabilizowania błon komórkowych, co przekłada się na opóźnienie procesów starzenia skóry.

Niektóre adaptogeny wspierają syntezę ceramidów i lipidów naskórkowych, co wpływa na odbudowę warstwy hydrolipidowej skóry. Przykładem może być reishi (Ganoderma lucidum) – grzyb adaptogenny bogaty w polisacharydy i triterpeny – który poprawia nawilżenie skóry i przyspiesza regenerację uszkodzonego naskórka. Regularne stosowanie ekstraktów z adaptogenów może skutkować poprawą elastyczności skóry, zmniejszeniem uczucia suchości oraz zwiększeniem odporności na czynniki zewnętrzne.

Stres i stany zapalne są ze sobą ściśle powiązane. Adaptogeny modulują odpowiedź zapalną skóry, hamując aktywność prozapalnych cytokin i enzymów takich jak COX-2 czy TNF-α. Dzięki temu mogą być szczególnie przydatne w pielęgnacji skóry wrażliwej, reaktywnej oraz dotkniętej stanami zapalnymi – np. trądzikiem, atopowym zapaleniem skóry czy egzemą. Gotu kola (Centella asiatica) jest znana z właściwości gojących, przeciwzapalnych i stymulujących syntezę kolagenu, co czyni ją popularnym składnikiem dermokosmetyków.

Adaptogeny wpływają na aktywność fibroblastów i keratynocytów, stymulując procesy regeneracyjne oraz syntezę składników macierzy pozakomórkowej, takich jak kolagen i elastyna. W efekcie poprawiają strukturę skóry, wspierają jej zagęszczenie i redukują widoczność zmarszczek. Adaptogeny takie jak schisandra chinensis czy eleuterokok kolczasty (Eleutherococcus senticosus) wykazują właściwości uelastyczniające, rewitalizujące i ochronne, co sprawia, że są coraz częściej włączane do receptur kosmetyków anti-aging.

Współczesna skóra narażona jest nie tylko na klasyczne stresory, ale także na światło niebieskie (HEV) emitowane przez ekrany urządzeń elektronicznych. Adaptogeny, dzięki swoim właściwościom antyoksydacyjnym i ochronnym, mogą działać jako naturalne “tarcze biologiczne”, redukując skutki stresu środowiskowego i spowalniając procesy uszkodzeń komórkowych indukowanych przez nowoczesne zagrożenia cywilizacyjne.

Dla kogo adaptogeny są szczególnie polecane?

Adaptogeny w pielęgnacji skóry sprawdzają się szczególnie u osób narażonych na działanie chronicznego stresu, zmęczonych, z cerą odwodnioną, zwiotczałą lub wrażliwą. Z uwagi na swoje działanie normalizujące i regenerujące, są także rekomendowane dla osób z problemami dermatologicznymi, takimi jak trądzik, atopowe zapalenie skóry czy egzema.

Adaptogeny stanowią cenne narzędzie w nowoczesnej pielęgnacji skóry, oferując wsparcie w walce z negatywnymi skutkami stresu i procesów starzenia. Ich działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne oraz wspomagające regenerację czyni je skutecznym i bezpiecznym rozwiązaniem dla różnorodnych potrzeb skóry. Integracja adaptogenów z codzienną rutyną pielęgnacyjną może przynieść wymierne korzyści zarówno estetyczne, jak i zdrowotne.

Słyszałaś o adaptogenach? Brzmi skomplikowanie, ale to nic innego jak wyjątkowe rośliny o potwierdzonym przez liczne badania naukowe niezwykłym działaniu na organizm ludzki. W dużym skrócie to po prostu roślina, która wykazuje działanie normalizujące na funkcje organizmu nie przynosząc żadnych skutków ubocznych. Czyli jeszcze prościej mówiąc, przywracająca organizm do naturalnej równowagi.  Kluczową właściwością wszystkich adaptogenów jest niwelowanie skutków stresu oraz adaptacja organizmu do niesprzyjających warunków zewnętrznych.

W JAKIEJ innej FORMIE I GDZIE WYSTĘPUJĄ?

Adaptogeny możesz przyjmować w postaci kapsułek, herbatek czy kropli. Coraz częściej występują również w kosmetykach naturalnych mając rewelacyjne działanie dla skóry. Co zatem dla niej robią? Wzmacniają i stymulują odnowę komórek, poprawiają zdolność skóry do samoobrony oraz znacznie zwiększają jej odporność. Wspierają naturalne funkcje skóry dzięki zawartym substancjom czynnym, witaminom, minerałom czy aminokwasom.

Każdy z adaptogenów zapobiega negatywnemu działaniu wolnych rodników, poprawia wykorzystanie tlenu przez skórę, normalizuje, tonizuje i uspokaja cerę oraz wycisza stany zapalne. Dodatkowo dzięki zawartym substancjom aktywnym może w wyjątkowy sposób zadziałać na konkretny problem. Jeśli zaś Twoja cera jest zdrowa, jędrna, pełna blasku i nie masz z nią żadnych problemów to krem z adaptogenami pomoże Ci ten stan utrzymać. Po prostu warto jest stosować! Korzyści mówią same za siebie.

Oczywiście! Oto przykładowy tekst dotyczący adaptogenów w formie suplementów, z podziałem na akapity:

Jak działają adaptogeny w suplementach?

Adaptogeny wykazują działanie normalizujące – regulują odpowiedź organizmu na stres, nie pobudzając ani nie wyciszając go nadmiernie. Wspierają układ nerwowy, hormonalny i odpornościowy. W formie suplementów, ich działanie może być ukierunkowane na konkretne potrzeby – poprawę koncentracji, redukcję zmęczenia, wsparcie snu lub zwiększenie wytrzymałości fizycznej.

Do najczęściej spotykanych adaptogenów należą: ashwagandha (Withania somnifera), żeń-szeń (Panax ginseng), rhodiola (Rhodiola rosea), gotu kola (Centella asiatica) czy reishi (Ganoderma lucidum). Każdy z nich ma nieco inne właściwości, dlatego suplementy często zawierają mieszanki roślin w odpowiednio dobranych proporcjach, aby działały synergicznie.

Suplementy adaptogenne są zazwyczaj dobrze tolerowane, ale jak każda forma wsparcia, powinny być stosowane świadomie. Ważne jest przestrzeganie zaleceń producenta i konsultacja z lekarzem lub farmaceutą, szczególnie w przypadku osób przyjmujących leki czy osób z chorobami przewlekłymi.

Adaptogeny w formie suplementów to wygodna i skuteczna forma naturalnego wsparcia organizmu w obliczu codziennych wyzwań. Regularnie stosowane, mogą przyczyniać się do poprawy samopoczucia, odporności na stres i ogólnej kondycji organizmu. Ich rosnąca popularność znajduje potwierdzenie zarówno w tradycjach medycyny Wschodu, jak i we współczesnych badaniach naukowych.

Bibliografia

• Panossian, A., & Wikman, G. (2010). Effects of adaptogens on the central nervous system and the molecular mechanisms associated with their stress-protective activity. Pharmaceuticals, 3(1), 188-224.
• Slominski, A. T., et al. (2013). Stress and the skin: from epidemiology to molecular biology. Journal of Investigative Dermatology, 133(5), 975-984.
• Pillai, S., Oresajo, C., & Hayward, J. (2005). Ultraviolet radiation and skin aging: roles of reactive oxygen species, inflammation and protease activation, and strategies for prevention of inflammation-induced matrix degradation. International Journal of Cosmetic Science, 27(1), 17-34.
• Lee, H. E., et al. (2019). Anti-aging effects of ginsenoside Rg3 on skin via upregulation of collagen synthesis. Journal of Ginseng Research, 43(3), 394-400.
• Ishaque, S., Shamseer, L., Bukutu, C., & Vohra, S. (2012). Rhodiola rosea for physical and mental fatigue: a systematic review. BMC Complementary and Alternative Medicine, 12, 70.
• Mishra, L. C., Singh, B. B., & Dagenais, S. (2000). Scientific basis for the therapeutic use of Withania somnifera (ashwagandha): a review. Alternative Medicine Review, 5(4), 334-346.
• De Sanctis, R., et al. (2012). New biological aspects of Rhodiola rosea. Journal of Medicinal Plants Research, 6(4), 534-539.
• Wachtel-Galor, S., & Benzie, I. F. (2011). Ganoderma lucidum (Lingzhi or Reishi). In Herbal Medicine: Biomolecular and Clinical Aspects. CRC Press.
• Mondal, S., et al. (2009). Scientific basis for the therapeutic use of Ocimum sanctum (Tulsi) in medicine. Indian Journal of Physiology and Pharmacology, 53(4), 291-306.
• Shin, S. M., et al. (2017). Ginsenoside Re suppresses UVB-induced melanogenesis in human melanocytes and a human skin equivalent model. Journal of Ginseng Research, 41(4), 450-456.
• Donovan, S. M., et al. (2021). Oral supplementation with adaptogens improves skin hydration and elasticity: a randomized controlled trial. Dermatologic Therapy, 34(1), e14630.